اتاق خبر
جدیدترین خبرهای رسمی حقوقی و روانشناسی
چالش‌های حقوقی اتباع خارجی در ایران در گفتگو با مجتبی توکلی وکیل پایه یک دادگستری
*چالش‌های حقوقی اتباع خارجی در ایران؛ اقامت، اشتغال و حقوق شهروندی*
مصاحبه با جناب آقای مجتبی توکلی، وکیل پایه یک دادگستری
خبرنگار: جناب آقای توکلی، در سال‌های اخیر، موضوع حقوق اتباع خارجی در ایران، به‌ویژه در زمینه اقامت، اشتغال و دسترسی به خدمات اجتماعی، به یک چالش جدی تبدیل شده است. به نظر شما، مهم‌ترین خلأهای حقوقی در این زمینه چیست؟
توکلی: یکی از مهم‌ترین مشکلات اتباع خارجی در ایران، وضعیت اقامتی نامشخص و قوانین متغیر است. بسیاری از این افراد، حتی پس از سال‌ها زندگی در ایران، همچنان از حقوق ابتدایی مانند دریافت کارت ملی، افتتاح حساب بانکی یا برخورداری از بیمه محروم هستند. علاوه بر این، قوانین سختگیرانه اشتغال اتباع، آن‌ها را به سمت کارهای غیررسمی و بعضاً غیرقانونی سوق می‌دهد که نه برای خودشان امنیت دارد و نه برای اقتصاد کشور مفید است.
خبرنگار: برخی بر این باورند که مهاجران غیرقانونی می‌توانند تهدیدی برای امنیت اجتماعی و اقتصادی کشور باشند. آیا این نگرانی منطقی است؟
توکلی: مدیریت مهاجرت یک اصل مهم در هر کشوری است، اما وقتی نظام حقوقی کارآمدی برای اقامت و اشتغال اتباع وجود نداشته باشد، آن‌ها ناچار به فعالیت در بخش‌های غیررسمی می‌شوند. اگر فرایندهای قانونی برای اقامت، اشتغال و بهره‌مندی از حقوق شهروندی شفاف‌تر شود، نه‌تنها تهدیدی ایجاد نمی‌شود، بلکه حضور اتباع می‌تواند به نفع اقتصاد کشور باشد.
خبرنگار: یکی از مشکلات بزرگ اتباع، عدم امکان دریافت تابعیت یا اقامت بلندمدت، حتی برای کسانی است که سال‌ها در ایران زندگی کرده‌اند. چرا قانون‌گذار در این زمینه سخت‌گیری می‌کند؟
توکلی: این موضوع بیشتر ناشی از نگاه امنیتی به اتباع خارجی است. قوانین فعلی ایران، مسیر بسیار دشواری برای دریافت تابعیت تعیین کرده است، حتی برای افرادی که در ایران متولد شده‌اند یا ده‌ها سال در این کشور زندگی و کار کرده‌اند. در حالی که بسیاری از کشورهای دیگر، مسیرهای قانونی مشخصی برای دریافت تابعیت اتباع مقیم خود ارائه می‌دهند. متأسفانه، این رویکرد سختگیرانه باعث شده است که نسل‌های دوم و سوم مهاجران همچنان بلاتکلیف بمانند و از بسیاری از حقوق اجتماعی محروم شوند.
خبرنگار: آیا اصلاح قوانین تابعیت می‌تواند به بهبود شرایط اتباع کمک کند؟
توکلی: بدون شک! ایران نیاز به بازنگری در قوانین تابعیت دارد. به عنوان مثال، کودکانی که از مادر ایرانی متولد می‌شوند، نباید برای دریافت تابعیت دچار مشکل شوند. همچنین، اتباعی که سال‌ها در ایران زندگی و کار کرده‌اند، باید از مسیرهای شفاف و قانونی برای دریافت اقامت دائم بهره‌مند شوند.
خبرنگار: یکی دیگر از مشکلات اساسی اتباع، عدم حمایت قانونی در دعاوی حقوقی و کیفری است. آیا اتباع در نظام قضایی ایران با تبعیض مواجه می‌شوند؟
توکلی: متأسفانه بله. بسیاری از اتباع خارجی در پرونده‌های قضایی، به دلیل عدم آگاهی از حقوق خود یا نداشتن وکیل، قادر به دفاع از خود نیستند. در برخی موارد، حتی احکام صادرشده علیه اتباع، سنگین‌تر از احکامی است که برای ایرانیان در شرایط مشابه صادر می‌شود. این موضوع با اصل برابری حقوقی در تضاد است و نیاز به بازنگری جدی دارد.
خبرنگار: با توجه به چالش‌های مطرح‌شده، اگر قرار باشد سه تغییر کلیدی در قوانین مربوط به اتباع خارجی ایجاد شود، پیشنهاد شما چیست؟
توکلی:
1. ایجاد وضعیت اقامتی پایدار برای اتباع؛ به‌جای تمدیدهای مکرر و بلاتکلیفی، باید یک سیستم مشخص برای اقامت‌های بلندمدت و دریافت تابعیت تدوین شود.
2. قانونمند کردن اشتغال اتباع خارجی؛ به‌جای محدودیت‌های بیش از حد، باید راهکارهایی برای استفاده قانونی از نیروی کار آن‌ها در اقتصاد کشور ارائه شود.
3. اصلاح نظام دادرسی برای اتباع؛ اتباع باید حق برخورداری از وکیل، مترجم و روند دادرسی عادلانه را داشته باشند.
خبرنگار: با توجه به اینکه جمعیت اتباع خارجی در ایران رو به افزایش است، عدم اصلاح قوانین چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد؟
توکلی: اگر این مشکلات حل نشود، هم اتباع دچار آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری خواهند شد و هم کشور با چالش‌هایی مانند گسترش مشاغل غیررسمی، افزایش بزهکاری و نارضایتی اجتماعی مواجه می‌شود. تنها راه‌حل، تدوین یک سیاست مهاجرتی منسجم است که هم منافع کشور را تأمین کند و هم حقوق اتباع را محترم بشمارد.
خبرنگار: جناب آقای توکلی، از شما بابت این گفت‌وگوی چالشی و روشنگرانه سپاسگزارم.
توکلی: من هم از شما تشکر می‌کنم و امیدوارم که این مسائل در سیاست‌گذاری‌های آینده مورد توجه جدی قرار گیرد
